در سراسر جهان، عفونت‌ها باعث ایجاد حدود 15 درصد تا 20 درصد از سرطان‌ها و مسئول 22 درصد از مرگ و میر ناشی از سرطان در کشورهای در حال توسعه و 6 درصد از مرگ و میر ناشی از سرطان در کشورهای صنعتی می‌باشند. علت این امر شیوع بیشتر برخی عفونت‌ها در کشورهای در حال توسعه است.
عوامل عفونی از طریق تغییر در روند رشد و تقسیم سلول‌ها، ایجاد التهاب مزمن در بافت‌ها و یا سرکوب سیستم ایمنی افراد باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان می‌شوند. البته تمام افراد به سرطان مبتلا نمی‌شوند و عوامل دیگری مانند رژیم غذایی نامناسب و نداشتن تحرک بدنی نیز در بروز سرطان نقش دارند.
انواع عفونت‌های مرتبط با ایجاد سرطان:
- ویروس پاپیلومای انسانی یا تب خال تناسلی: ویروسی است که بیشتر از همه در طول آمیزش جنسی و از طریق تماس مستقیم بین پوست افراد انتقال می‌یابد. بیش از 100 نوع مختلف این ویروس وجود دارد. این عفونت معمولاً هيچ نشانه‌ای ندارد و به خودی خود از بين میرود؛ بنابراین اکثر مردان و زنانی که دچار این عفونت می‌شوند از این موضوع بی‌اطلاع هستند.
گاهی انواع خاصی از این ویروس، در قسمت‌های مختلف بدن باعث ایجاد زگیل (توده غیرطبیعی و غیرسرطانی بر روی پوست) می‌شوند. ویروس می‌تواند در زنان و در مردان باعث بروز انواع سرطان‌های مقعد، واژن، آلت تناسلي مرد و سرطان‌های مقعدی و دهانی گردد. اگرچه تقریباً تمام سرطان‌های گردن رحم توسط این ویروس ایجاد می‌شود، ولی مهم است بدانیم که اکثر تب خال‌های تناسلی باعث ایجاد سرطان نمی‌شوند. روش‌های کاهش خطر آلوده شدن به ویروس پاپیلومای انسانی عبارتند از:
- واکسیناسیون.
- استفاده ازکاندوم در طول رابطه جنسی.
- دوری از رفتارهای پر خطر جنسی.
- انجام پاپ اسمیر.
پاپ اسمیر رایج‌ترین آزمایش جهت تشخیص سرطان گردن رحم است. با انجام پاپ اسمیر می‌توان سلول‌های پیش سرطانی را تشخیص و آن‌ها را پیش از تبدیل شدن به سلول‌های سرطانی از بدن خارج کرد.
- هلیکوباکتر پیلوری: در کشور ما سرطان معده یکی از شایع‌ترین سرطان‌هاست و از آن جا که نقش این باکتری در بروز سرطان معده شناخته شده است، انتظار میرود مهار این سرطان آسان باشد. اما نکته اینجاست که این عفونت باکتریایی در معده بسیاری از افراد جامعه وجود دارد و ۸۰ تا ۹۰ درصد مردم به هلیکوباکترپیلوری آلوده هستند. هلیکوباکترپیلوری، عامل ایجادکننده عفونت و زخم معده و زخم‌های گوارشی نیز است. راه‌های تشخیص این باکتری عبارتند از:
- آزمایش خون: یکی از روش‌های متداول تشخیصی استفاده از آزمایش خون است، به طوری که پزشک در نتایج آزمایش به دنبال آنتی‌بادی‌ها می‌گردد. به این معنا که اگر در خون فرد آنتی‌بادی مشاهده شود، نشانه وجود عفونت هلیکوباکتر پیلوری است.
- تست تنفسی: در این آزمایش به بیمار ماده‌ای خورانده می‌شود. اگر عفونتی در معده باشد آن ماده واکنش نشان می‌دهد و به صورت گاز از ریه متصاعد می‌شود.
- نمونه‌برداری از معده: در این روش توسط آندوسکوپی نمونه‌ای از معده خارج و به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود.
- اندازه‌گیری عفونت موجود در مدفوع
- طول مدت درمان حداکثر دو هفته است. درمان به موقع و مناسب عفونت ناشی از میکروب هلیکوباکترپیلوری می‌تواند آسیب‌های وارده به معده را که در برخی موارد به سرطان منجر می‌شود، بهبود بخشد.
تا به حال دانشمندان موفق نشده‌اند اين باكتری را از مواد غذايی جدا كنند ولی در هر صورت هليكوباكترپيلوری يك باكتری گوارشی است و ورود آن به معده انسان ناگزير از طريق خوردن غذا يا آب آلوده (مدفوعي – دهانی) صورت می‌گيرد. با اين وجود، انتقال از طريق تماس نزديك (دهان – دهان) به خصوص بين مادر و فرزند يا ساير افراد خانواده نيز بايد مد نظر گرفته شود.
هپاتیت ب: در مرحله شروع عفونت هپاتیت ب مقادیر زیادی از ویروس را درخون می‌توان یافت؛ پس احتمال انتقال عفونت به دیگران دراین مرحله بسیار بیشتر از مراحل دیگر است از طرفی مقداری از ویروس در درون هسته سلول کبدی به صورت خفته باقی می‌ماند. در بالغین 60 تا 80 درصد موارد عفونت بدون علامت است و 90 تا 95 درصد این افراد به طور کامل بهبود می‌یابند. در اغلب بیماران بهبودیافته، بهبود کامل بافت کبد و برگشت عملکرد طبیعی امکان‌پذیر است. دوره خفتگی یعنی حد فاصل ابتلا به عفونت هپاتیت ب و ظهور سرطان کبدی ممکن است از 9 سال تا 35 سال متغیر باشد. سرطان کبد اغلب کشنده بوده و یکی از سه عامل متداول در مرگ و میر ناشی از سرطان است. پیوند کبد زمانی که آسیب کبدی شدید و غیر قابل برگشت ایجاد شده باشد؛ انجام می‌شود.
در 5 تا 10 درصد از افراد بالغ آلوده به ویروس هپاتیت ب و 80 تا 90 درصد شیرخوران و کودکان به دنیا آمده از مادران با هپاتیت آلوده به ویروس، ممکن است بیماری به عفونت مزمن تبدیل گردد. اکثر کسانی که به عفونت مزمن ویروس هپاتیت ب مبتلا می‌شوند، برای چندین سال بدون علامت باقی مانده و تغییرات در بافت کبدی ممکن است وجود نداشته باشد. در 10 درصد این افراد بیماری منجر به سیروز و از کار افتادگی کبد می‌شود. ناقلین مزمن ویروس، در معرض خطر بالای بروز سرطان کبد هستند. راه‌های انتقال این ویروس عبارتند از:
- مادر به نوزاد در مناطقی که هپاتیت به صورت بومی (موارد هپاتیت به وفور دیده می شود) وجود دارد.
- انتقال از طریق تزریق.
- مقاربت جنسی.
- تماس با خون و ترشحات بدن فرد آلوده مانند بزاق، ترشحات حلق وبینی، مایع منی و ترشحات ناحیه تناسلی. کلیه مایعات دفع شده از فرد آلوده به هپاتیت ب عفونی است.
- انتقال از طریق سرنگ و سر سوزن، نخ جراحی آلوده، خالکوبی و سوراخ کردن گوش
این ویروس با استفاده از روش‌های زیر قابل شناسایی و تشخیص می‌باشد:
- علائم بالینی همراه با افزایش آنزیم‌های کبدی
- شناسائی اجزای ساختمانی ویروس هپاتیت ب و آنتی‌بادی‌های ضد آن با استفاده از تست الیزا و تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز.
روش‌هایی که می‌توان از ابتلا به هپاتیت ب پیشگیری و یا آن را کنترل نمود عبارتند از:
- واکسن‌های ویروسی
- فرآورده‌های ایمونوگلوبولین
- تشخیص افراد ناقل و جلوگیری از انتقال خون و فرآورده‌های آن‌ها
- تغییر سبک زندگی افراد ناقل مزمن در تماس با افراد خانواده
- مراقبت‌های ویژه در افراد همودیالیزی و گیرندگان فرآورده‌های پلاسمایی.
هپاتیت سی: هپاتیت سی یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده هپاتیت مزمن در کشورهای توسعه یافته است. اکثر افرادی که دچار هپاتیت C هستند بین 39-20 سال سن دارند. بیش از 170 میلیون نفر در دنیا طبق آمار سازمان جهانی بهداشت مبتلا به هپاتیت C هستند که به صورت ناقل مزمن بوده و در معرض ابتلا به سیروز کبد، سرطان کبد و یا هر دو هستند. پیوند کبد زمانی که بیمار به سیروز مبتلا شود تنها درمان حمایتی مؤثر خواهد بود.
علائم هپاتیت حاد در 40-30 درصد از مبتلایان بروز می‌کند اما عمدتاً بیماری ناشی از عفونت با ویروس هپاتیت سی، یک بیماری خفیف است که در آن فقط بالا رفتن جزئی و یا متوسط آنزیم‌های کبدی وجود دارد، بروز تب شایع نیست و ضرورتی برای بستری شدن وجود ندارد. یرقان در 25 درصد از بیماران اتفاق می‌افتد. هپاتیت سی مسئول حدود 60 درصد موارد بیماری مزمن کبدی و شایع‌ترین علت نارسائی مجدد کبد در افراد گیرنده پیوند است. میزان مرگ ومیر این بیماران یک تا پنج درصد است. راه‌های انتقال این بیماری عبارتند از:
- استفاده از سوزن‌های مشترک آلوده به ویروس
- دیالیز
- نوزادان به دنیا آمده از مادران آلوده
- رابطه جنسی
- تزریق خون خون آلوده
- از مادر به شیرخوار
خالکوبی، طب سوزنی و سنتی، سوراخ کردن گوش، ختنه و سایر موارد از این قبیل در صورتی که به صورت بهداشتی انجام نشود نیز می‌تواند در انتقال ویروس هپاتیت نقش داشته باشند.
تشخیص این ویروس از راه‌های زیر امکان‌پذیر می‌باشد:
- تشخیص آنتی بادی برعلیه ویروس هپاتیت C
- استفاده از روش واکنش زنجیره‌ای پلیمرازبرای تشخیص حضور خود ویروس
روش‌هایی که می‌توان از ابتلا به هپاتیت سی پیشگیری و یا کنترل نمود عبارتند از:
- هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد.
- غربالگری دهندگان خون و پلاسما، بافت، اندام و منی.
- آموزش به افرادی که در ارتباط با تماس‌های جنسی یا رفتارهای پرخطر هستند.
- رعایت اصول کنترل عفونت در مراکز درمانی.
- آموزش‌های حرفه‌ای- عمومی.
پیشگیری
واکسن‌های پیشگیری کننده از سرطان‌های ناشی از عفونت به افراد سالم تزریق می‌شوند و برای هدف‌گیری عامل‌های عفونی که احتمال دارد منجر به ایجاد سرطان شوند ساخته شده‌اند. تاکنون دو واکسن پیشگیری کننده از سرطان مورد تأیید قرار گرفته است. یکی از این واکسن‌ها از عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی و واکسن دیگر از عفونت با ویروس هپاتیت ب پیشگیری می‌کند.