مدیریت بیماری
مجرای اشک مسدود شده
هنگامی که مجرای اشک مسدود شده است، اشک نمیتواند به طور طبیعی تخلیه شود و باعث میشود که چشمی پر آب و سوزش داشته باشید. این وضعیت به دلیل انسداد جزئی یا کامل در سیستم تخلیه اشک ایجاد میشود.
مسدود شدن مجرای اشک در نوزادان شایع است. این وضعیت معمولاً بدون هیچ درمانی در سال اول زندگی بهبود مییابد. در بزرگسالان مسدود شدن مجرای اشک ممکن است به دلیل آسیب، عفونت یا به ندرت تومور (توده) باشد.
مسدود شدن مجرای اشک تقریباً همیشه قابل اصلاح است. درمان به علت انسداد و سن فرد مبتلا بستگی دارد.
علائم و نشانهها
علائم و نشانههای مسدود شدن مجرای اشک عبارتند از:
- قرمزی قسمت سفید چشم
- عفونت یا التهاب مکرر چشم (چشم صورتی)
- تورم دردناک در نزدیکی گوشه داخلی چشم
- پوسته شدن پلکها
- ترشحات مخاطی یا چرک از پلکها و سطح چشم
- تاری دید
علل شایع
انسداد مجاری اشکی ممکن است در هر سنی از تولد تا بزرگسالی اتفاق بیفتد. علل عبارتند از:
- انسداد مادرزادی. بسیاری از نوزادان با مجرای اشک بسته به دنیا میآیند. سیستم تخلیه اشک ممکن است به طور کامل توسعه نیافته یا ممکن است یک ناهنجاری مجرای وجود داشته باشد. اغلب یک غشای بافت نازک روی دهانهای که به داخل بینی (مجرای بینی اشکی) تخلیه میشود، باقی میماند.
- تغییرات مرتبط با سن. با افزایش سن، ممکن است منافذ کوچکی که اشک را تخلیه میکنند باریکتر و باعث انسداد شوند.
- عفونت یا التهاب. عفونت یا التهاب مزمن چشم، سیستم تخلیه اشک یا بینی میتواند باعث مسدود شدن مجاری اشک شود.
- آسیب یا تروما. آسیب به صورت میتواند باعث آسیب استخوان یا زخم در نزدیکی سیستم زهکشی شود و جریان طبیعی اشک را از طریق مجاری مختل کند. حتی ذرات کوچک کثیفی یا سلولهای شل پوستی که در مجرای آن قرار گرفتهاند میتوانند باعث انسداد شوند.
- تومور(توده). تومور یا توده در بینی یا هر جایی در امتداد سیستم تخلیه اشک میتواند باعث انسداد شود.
- قطره چشم. به ندرت، استفاده طولانی مدت از برخی داروها، مانند قطرههای چشمی که برای درمان آب سیاه (گلوکوم) استفاده میشود، می تواند باعث مسدود شدن مجرای اشک شود.
- درمان های سرطان. مسدود شدن مجرای اشکی یکی از عوارض جانبی احتمالی داروهای شیمی درمانی و پرتودرمانی برای سرطان است.
نحوه عملکرد سیستم تخلیه اشک
غدد اشکی اشک را تولید میکنند. این غدد در داخل پلکهای فوقانی بالای هر چشم قرار دارند. به طور معمول، اشک از غدد اشکی روی سطح چشم جاری میشود. اشکها در گوشههای داخلی پلکهای بالا و پایین به منافذی به نام پونکتا میریزند.
پونکتاها به مجاری کوچکی (کانالیکولی) منتهی میشوند که اشکها را به یک کیسه به مخزنی در کنار بینی (کیسه اشکی) منتقل میکنند. از آنجا اشک از مجرا (مجرای بینی اشکی) عبور میکند و به داخل بینی تخلیه میشود. پس از ورود به بینی، اشک دوباره جذب میشود.
انسداد میتواند در هر نقطهای از سیستم تخلیه اشک، از نقطه پونکتا گرفته تا بینی رخ دهد. هنگامی که این اتفاق میافتد، اشکها به درستی تخلیه نمیشوند و باعث آبریزش چشم میشوند و خطر عفونت و التهاب چشم را افزایش میدهند.
عوارض احتمالی
از آنجایی که اشکها آنطور که باید تخلیه نمیشوند، اشکهایی که در سیستم زهکشی باقی میمانند راکد میشوند. این باعث رشد باکتریها، ویروسها و قارچها میشود که میتواند منجر به عفونتهای مکرر چشم و التهاب شود.
هر بخشی از سیستم تخلیه اشک، از جمله غشای شفاف روی سطح چشم (ملتحمه)، میتواند به دلیل مسدود شدن مجرای اشک، عفونی یا ملتهب شود.
عوامل تشدید کننده خطر
برخی عوامل خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی را افزایش میدهند:
- سن. افراد مسن به دلیل تغییرات مرتبط با افزایش سن در معرض افزایش خطر ابتلا به انسداد مجاری اشکی هستند.
- التهاب مزمن چشم. اگر چشمها به طور مداوم تحریک، قرمز و ملتهب هستند (ملتحمه)، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد مجرای اشکی مسدود شده هستید.
- جراحی قبلی. جراحی قبلی چشم، پلک، بینی یا سینوس ممکن است باعث ایجاد مقداری جوشگاه یا جای زخم در سیستم مجرای اشکی شود که احتمالاً بعداً منجر به مسدود شدن مجرای اشک میشود.
- آب سیاه یا گلوکوم. داروهای ضد گلوکوم اغلب به صورت موضعی روی چشم استفاده میشود. اگر از این داروها یا سایر داروهای موضعی چشم استفاده کردهاید، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد انسداد مجرای اشکی هستید.
- درمان سرطان قبلی. اگر برای درمان سرطان پرتودرمانی یا شیمی درمانی انجام داده اید، به خصوص اگر پرتوها روی صورت یا سر متمرکز شده باشد، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد مجرای اشکی مسدود شده هستید.
پیشگیری
برای کاهش خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی در سنین بالاتر، درمان فوری التهاب یا عفونت چشم را دریافت کنید. برای جلوگیری از عفونت چشم در وهله اول این نکات را دنبال کنید:
- دست های خود را به طور کامل و مرتب بشویید.
- سعی کنید چشم های خود را مالش ندهید.
- اکر خانم هستید و آرایش دارید مدام خط چشم و ریمل خود را تعویض کنید. هرگز این لوازم آرایش را با دیگران به اشتراک نگذارید.
- اگر از لنزهای تماسی استفاده میکنید، طبق توصیههای ارائه شده توسط سازنده و متخصص مراقبت از چشم، آنها را تمیز نگه دارید.
تشخیص
برای تشخیص وضعیت، پزشک در مورد علائم با شما صحبت میکند، چشم را معاینه میکند و چند آزمایش اقدام تشخیصی انجام میدهد. او همچنین داخل بینی را بررسی میکند تا مشخص کند که آیا اختلالات ساختاری مجاری بینی باعث انسداد شده است یا خیر. اگر پزشک مشکوک به مسدود شدن مجرای اشک باشد، ممکن است از شما بخواهد که آزمایشات دیگری را برای یافتن محل انسداد انجام دهید.
اقداماتی که برای تشخیص انسداد مجرای اشکی استفاده میشوند عبارتند از:
- تست تخلیه اشک. این تست سرعت تخلیه اشکها را اندازه گیری میکند. یک قطره از رنگ مخصوص روی سطح هر چشم قرار میگیرد. اگر بعد از پنج دقیقه بیشتر رنگ هنوز روی سطح چشم باشد، ممکن است مجرای اشک مسدود شده باشد.
- آبیاری و کاوشگری. پزشک ممکن است یک محلول سالین را از طریق سیستم زهکشی اشکی تخلیه کند تا میزان تخلیه آن را بررسی کند. یا ممکن است یک ابزار باریک (کاوشگر) را از سوراخهای زهکشی کوچک گوشه پلک (پانکتا) وارد کند تا انسداد را بررسی کند. در برخی موارد این کاوش ممکن است حتی مشکل را برطرف کند.
- تصویربرداری چشم. برای این روشها، یک رنگ کنتراست از سوراخ گوشه پلک از طریق سیستم تخلیه اشک عبور داده میشود. سپس از اشعه ایکس، سی تی اسکن یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) برای یافتن محل و علت انسداد استفاده میشود.
درمان
درمان بستگی به این دارد که چه چیزی باعث مسدود شدن مجرای اشکی شده است. ممکن است برای اصلاح مشکل به بیش از یک روش نیاز داشته باشید. اگر تومور باعث مسدود شدن مجرای اشکی شده باشد، درمان بر روی علت تومور متمرکز خواهد شد. ممکن است جراحی برای برداشتن تومور انجام شود، یا پزشک ممکن است استفاده از روشهای درمانی دیگر را برای کوچک کردن آن توصیه کند.
- داروها برای مبارزه با عفونت. اگر پزشک مشکوک به وجود عفونت باشد، ممکن است قطره چشمی یا قرص آنتیبیوتیک تجویز کند.
- مراقبت و ماساژ. نوزادانی که با مجرای اشکی مسدود شده متولد میشوند، اغلب بدون هیچ درمانی بهتر میشوند. این میتواند زمانی اتفاق بیفتد که سیستم زهکشی در چند ماه اول زندگی بالغ میشود. اغلب یک غشای بافت نازک روی دهانهای که به داخل بینی (مجرای بینی اشکی) تخلیه میشود، باقی میماند. اگر مجرای اشک مسدود شده کودک بهبود نیابد، پزشک ممکن است یک تکنیک ماساژ ویژه را برای کمک به باز کردن غشاء آموزش دهد.
اگر آسیبی به صورت وارد شده است که باعث انسداد مجاری اشکی شده است، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که چند ماه صبر کنید تا ببیند آیا با بهبودی آسیب، وضعیت بهبود می یابد یا خیر. با کاهش تورم، مجاری اشک ممکن است خود به خود باز شوند.
- اتساع، پروبینگ و فلاشینگ. برای نوزادان، این روش تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. پزشک با استفاده از ابزار مخصوص گشاد کردن، دهانههای سوراخ را بزرگ میکند و یک پروب نازک را از طریق سوراخها و داخل سیستم تخلیه اشک وارد میکند.
برای بزرگسالانی که مجرای آنها تا حدی باریک شده، پزشک ممکن است با یک پروب کوچک، پونکتا را گشاد کرده و سپس مجرای اشکی را شستشو دهد (آبیاری). این یک روش سرپایی ساده است که اغلب حداقل تسکین موقتی را فراهم میکند.
- استنت گذاری یا لوله گذاری. این روش معمولا با استفاده از بیهوشی عمومی انجام میشود. یک لوله نازک، ساخته شده از سیلیکون یا پلیاورتان، از طریق یک یا هر دو نقطه در گوشه پلک رد میشود. سپس این لولهها از طریق سیستم تخلیه اشک به بینی میگذرد. لولهها معمولاً برای حدود سه ماه قبل از برداشتن باقی میمانند. عوارض احتمالی شامل التهاب ناشی از وجود لوله است.
- اتساع کاتتر بالونی. اگر درمانهای دیگر مؤثر نبوده یا انسداد عود کرده است، ممکن است از این روش استفاده شود. معمولاً برای نوزادان و کودکان نوپا مؤثر است و ممکن است در بزرگسالان با انسداد نسبی نیز استفاده شود. ابتدا به بیمار بیهوشی عمومی داده میشود. سپس پزشک از طریق انسداد مجرای اشکی در بینی، یک لوله (کاتتر) را با یک بالون تخلیه شده در نوک آن عبور میدهد. او بادکنک را چند بار باد کرده و تخلیه میکند تا انسداد باز شود.
عمل جراحی
جراحی که معمولاً برای درمان مجاری اشکی مسدود شده استفاده میشود داکریوسیستورینوستومی نامیده میشود. این روش مسیری را باز میکند تا اشک دوباره از بینی خارج شود. به یک بیهوشی عمومی یا در صورتی که به صورت سرپایی انجام شود یک بی حسی موضعی، داده میشود.
مراحل این روش بسته به محل دقیق و میزان انسداد و همچنین تجربه و ترجیحات جراح متفاوت است.
- خارجی. با داکریوسیستورینوستومی خارجی، جراح برشی را در کناره بینی، نزدیک کیسه اشکی ایجاد میکند. پس از اتصال کیسه اشکی به حفره بینی و قرار دادن استنت در مجرای جدید، جراح برش پوست را با چند بخیه میبندد.
- آندوسکوپی یا اندونازال. با این روش، جراح از یک دوربین میکروسکوپی و سایر ابزارهای ریز استفاده میکند که از طریق دهانه بینی به سیستم مجرای وارد شود. این روش نیازی به برش ندارد بنابراین هیچ جای زخمی باقی نمیگذارد. اما میزان موفقیت به اندازه روش خارجی بالا نیست.
پس از جراحی، از اسپری ضد احتقان بینی و قطره چشم برای جلوگیری از عفونت و کاهش التهاب استفاده خواهید کرد. پس از 6 تا 12 هفته، برای برداشتن هر گونه استنتی که برای باز نگه داشتن کانال جدید در طول فرآیند بهبودی استفاده شده است، به مطب پزشک خود باز خواهید گشت.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر به مدت چند روز به طور مداوم اشک میریزید یا اگر چشم به طور مداوم عفونت میکند، به پزشک مراجعه کنید. مسدود شدن مجرای اشک ممکن است در اثر فشار تومور بر روی سیستم تخلیه اشک ایجاد شود. شناسایی زودهنگام تومور میتواند گزینههای درمانی بیشتری به شما بدهد.